1 آینده بیت‌کوین در ایران
در تبیین آینده بیت‌کوین و رمزارزها ابتدا بایستی مشخص نمود که چه پیشران‌هایی برای این توسعه در کشور می‌توان در نظر گرفت. آنچه محرز است و می‌توان با قطعیت در مورد آن اظهار نظر کرد این است که استفاده از رمزارزها در کشور با توجه به استقبالی که از آن شده است، در کوتاه مدت بین ۳ تا ۵ سال آینده ادامه خواهد داشت. اما در بلندمدت به مجموعه‌ای از عوامل مختلف وابسته است و به همین علت پیش‌بینی را سخت‌تر کرده است.
1.1 رخدادهای قطعی
در سال ۲۰۱۷ غول ماینینگ جهان، bitmain، توانست با جذب چند صد میلیون دلار ارزش شرکت خود را به ۱۲ میلیارد دلار برساند و یا شرکت تولید کننده تجهیزات ماینینگ Canaan نیز اخیراً یک میلیارد دلار سرمایه جذب کرد. این موارد نشان از جذابیت این فضا برای متخصصین و افراد فعال در این حوزه دارد.
از طرف دیگر، رئیس انجمن بلاک چین ایران در اسفند ۱۳۹۷ اعلام کرد که اگر چه اطلاعات دقیقی از میزان مبادلات رمز ارزها در ایران وجود ندارد، اما حجم تراکنش‌های بازار رمز ارز بیشتر از ۱۰ میلیون دلار است.
با توجه به ناشناس بودن فعالیت‌ها در شبکه بیت‌کوین گاهی آمار ۱۴ و ۱۶ میلیون دلار نیز توسط مراجع مختلف اعلام شده است.
بر همین أساس بیت کوین، اتریوم، بیت کوین کش، لایت کوین و ریپل بیشترین سهم از بازار مبادلات ارزهای رمزنگار در ایران را دارند که بیت کوین، بیت کوین کش و اتریوم سهم بیشتری از مبادلات منطقه‌ای را به خود اختصاص داند چرا که میزان مقبولیت آنها بیشتر است.
از طرف دیگر، با توجه به بحث‌های پیش آمده در سطح کشور، به نظر می‌رسد فضای فعالیت در استخراج رمزارزها از حالت ابهام خارج شده و با در نظر گرفتن آیین‌نامه ابلاغی استخراج رمزارزها، مورخ ۱۳ مرداد ۱۳۹۸ حالت قانونی خواهد داشت.
1.2 روندهای آینده اثرگذاری بر بیت‌کوین
1.2.1 نوسانات قیمت انرژی
هر استخراج‌کننده برای تضمین تولید مقدار ثابتی بیت‌کوین در هر ماه بایستی به صورت مداوم مبلغی را صرف خرید سخت‌افزارهای مخصوص استخراج بیت‌کوین کند تا سهم خود را از قدرت پردازش شبکه استخراج بیت‌کوین حفظ کند.
به‌کارگیری کامپیوترهایی با قدرت بالاتر نیازمند مصرف برق بیشتر است که این امر هزینه استخراج را افزایش می‌دهد. علاوه بر این هزینه استهلاک تجهیزات سخت‌افزاری نیز باید در محاسبات سود عملیات استخراج مد نظر قرار گیرد.
همچنین با افزایش سخت‌افزار استخراج‌کننده باید هزینه بیشتری برای خنک‌سازی تجهیزات کامپیوتری بپردازد. از این رو استخراج‌کننده‌های عمده بیت‌کوین تمایل به حضور در کشورها و مناطق سردسیر دنیا مانند ایسلند دارند یا به کشورهایی مهاجرت می‌کنند که برق ارزان در اختیار می‌گذارند.
کل مصرف برق استخراج‌کنندگان رمزارز در دنیا در سال ۲۰۱۷ بین ۶ تا ۷هزار مگاوات بوده است. پیک مصرف ایران ۶۰هزار مگاوات است. یعنی اگر کل دستگاه‌های استخراج دنیا را در ایران روشن کنیم، به اندازه ۱۰ درصد پیک مصرف ایران می‌شود.
افزون بر این، با پیشرفت دستگاه‌های استخراج رمزارز، میزان مصرف برق آنها کمتر شده است.
همچنین پیشنهاداتی در رابطه با استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر برای تولید برق ماینرها نیز ارایه شده است که در جای خود جای بررسی بیشتری دارد. بر اساس امارهای منتشر شده در سال ۲۰۱۷، تقریبا ۷۴.۱ درصد انرژی تامین شده برای استخراج بیت کوین از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر بویژه برق‌آبی تامین شده است.
تخمین‌ها نشان می‌دهد که در ایران و با در نظر گرفتن هزینه برق ۷ سنت به ازای هر کیلووات‌ساعت و استهلاک دارایی ثابت ۱۸ ماهه، نقطه سر‌به‌سر شدن برای قیمت بیت کوین باید بین ۵,۶۰۰ تا ۸,۵۰۰ دلار باشد تا بازگشت سرمایه اتفاق بیافتد.
در صورت استفاده از برق ارزان ۳ سنت به ازای هر کیلووات‌ساعت و دستگاه‌های نسل جدید، که استهلاک دارایی‌های ثابت را تا ۲ الی ۳ سال افزایش می‌دهد، این نقطه تا ۳۵۰۰ دلار پایین می‌آید.
1.2.2 رشد و توسعه کسب و کارهای آنلاین
با توجه به آخرین داده‌های بانک مرکزی، تعداد تراکنش‌های انلاین در کشور در سال‌های اخیر تقریبا ۵ برابر شده است. این رشد حاکی از اهمیت قابل توجه کسب و کارهای آنلاین و افزیاش آگاهی و استفاده عموم جامعه از تراکنش‌های انلاین در قالب استفاده از اینترنت، موبایل و کارت‌های بانکی است.
با توجه به افزایش آگاهی و استفاده عموم جامعه از اینترنت و کسب و کارهای آنلاین، توجه به فرصت‌های کسب و کارهای الکترونیکی و استارت‌آپ‌ها به عنوان گزینه‌هایی هم‌وزن با صنایع سنتی در جامعه رشد داشته است. نمونه‌های موفق اسنپ، دیجی‌کالا و … شاهد مثال‌هایی از این دست هستند.
در همین رابطه نیز توجه عموم جامعه به رمزارزها نیز رشد قابل توجهی در سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ داشته است. آمارهایی که بصورت رسمی و غیر رسمی اعلام می‌شوند حاکی از حجم تراکنش ۱۶ تا ۲۰ میلیون دلار در ایران است.
آماری که به نوبه خود قابل توجه است و حاکی از علاقه بخش مهمی از جامعه به استفاده و سرمایه گذاری بر روی رمزارزها است. آمارها حاکی از این است که در ایران رمزارزهایی مانند بیت‌کوین، اتریوم، بیت‌کوین کش از رشد بیشتری برخوردار هستند.
1.1.1 توسعه فناوری‌های رمزنگاری
لایتنینگ یکی از مفاهیم نوینی است که انتظار می‌رود تاثیری قابل توجه در رشد و توسعه شبکه بیت‌کوین داشته باشد. معمولا تراکنش‌های بیت کوین در شبکه اصلی، دو مشکل بزرگ دارند. یک اینکه کارمزد آنها معمولا برای انتقال مبالغ خرد زیاد است و دوم اینکه زمان زیادی برای تایید شدن نیاز دارند.
لایتنینگ با تمرکز بر روی این دو مشکل، امکان انجام تراکنش‌های سریع و کم‌هزینه را با بیت کوین فراهم می‌کند. شبکه لایتنینگ بیت کوین امکان انجام تراکنش‌های بسیار بیشتری را نسبت به حالت عادی می‌دهد. این شبکه به صورت برون‌زنجیره‌ای عمل می‌کند و نیازی به ثبت تمامی تراکنش‌ها در بلاک چین نیست.
در لایتنینگ افراد با ایجاد «کانال پرداختی» با دیگران در شبکه و وارد کردن مقدار مشخصی بیت کوین به کانال‌ها، به صورت دو نفره (P2P) می‌توانند مبادلات خود را به صورت آنی و نامحدود انجام دهند. این اتفاق پرداخت مبالغ خرد با بیت کوین را امکان‌پذیر می‌کند و دیگر برای خرید قهوه با بیت کوین، نیازی نیست که مدت طولانی را برای تایید تراکنش منتظر بمانید.
در ابتدای سال ۲۰۱۹، پروتکل مقیاس‌پذیری لایه‌ی دوم بیت کوین یا لایتنینگ، از ۳ میلیون دلار عبور کرده و به ظرفیت ۷۷۳.۷ بیت کوین رسیده است و نشان می‌دهد که علیرغم ابتدایی بودن این شبکه و انتقادات وارده به آن، از اعتمادپذیری بالایی برخوردار است و اعضای شبکه به استفاده از آن نظر مثبت دارند.
افزون بر رشد و توسعه شبکه لایتنینگ که در توسعه شبکه اصلی بیت‌کوین اثرگذار خواهد بود، تولید و ارایه سخت‌افزارهای جدیدتر برای استخراج بیت کوین که از قدرت پردازش بالاتری برخوردار هستند و همچنین گرمای کمتری تولید می‌کنند، نوید رشد بیشتر شبکه بیت‌کوین را می‌دهد. همچنین توسعه فناوری‌های فضای ابری برای استخراج بیت‌کوین در قالب اتصال به استخرهای مجازی نیز می‌تواند در توسعه شبکه بیت‌کوین مورد توجه قرار گیرد.
بطور خلاصه توسعه سخت‌افزاری و نرم‌افزاری شبکه بیت‌کوین هم چنان ادامه دارد و به نظر می‌رسد فناوری توانایی فایق آمدن بر موانع پیش روی را داشته باشد.
1.1.2 نقش کنترلی نهادها و موسسات دولتی
بواسطه استفاده از شبکه بیت‌کوین و انتقال وجه از طریق آن، امکان حذف بانک‌ها از چرخه نقل و انتقال وجه فراهم شده است. افزون بر این، تمامی فعالیت‌ها در شبکه بصورت ناشناس انجام می‌شود. به همین دلیل، کشورها و دولت‌های مختلف سیاست‌های مختلفی در مورد توسعه شبکه بیت‌کوین اتخاذ کرده‌اند.
در کشورهایی مانند کره‌جنوبی و ژاپن استفاده از رمزارزها و بیت‌کوین قانونی است اما در کشورهایی مانند چین و روسیه قوانین ساختارمندی در این رابطه وجود ندارد. در ژاپن که حجم معاملات میلیارد دلاری بیت کوین و ارزهای دیجیتال در آن صورت می‌گیرد، دولت توانسته با ثبت صرافی‌ها و ارسال بخشنامه‌های مالی به آنها از بروز پول‌شویی و کلاهبرداری جلوگیری کند.
طبق تحقیقات موسسه بزرگ آسیا نیکی[1]، پرونده‌های مشکوک به پول‌شویی مربوط به ارزهای دیجیتال در ژاپن، نسبت به پول‌شویی با ارزهای سنتی، مانند سوزنی در انبار کاه است.
با توجه به اهمیت و رواج گسترده ارزهای دیجیتال و زمزمه معامله‌های محدود بدون نظارت ارزهای دیجیتال در داخل ایران و همچنین گمانه‌زنی‌هایی مبنی بر کمک ارز دیجیتال به اقتصاد کشور در زمان تحریم، دولت ایران در سال‌های اخیر تصمیم گرفته است تا تصمیماتی جدی در این حوزه اتخاذ کند.
به عنوان مثال، یک شرکت که جزو شرکت‌های مورد تأیید معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری است و سال ۹۵ در اداره ثبت شرکت‌ها و مؤسسات غیرتجاری ثبت شده، مجوز ایجاد فارم در منطقه ویژه پیام را دریافت کرده است. طبق مجوز ایجاد این فارم، توان برقی معادل ۱۳ میلیون کیلووات برای یک سال این مزرعه در نظر گرفته شده است.
در ۱۳ شهریور ۹۷، ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر شورای عالی فضای مجازی، از پذیرفته شدن استخراج ارزهای دیجیتال به عنوان صنعت توسط دولت خبر داد. چندی بعد در ۲۵ شهریور ۹۷ هم فیروزآبادی از آزاد شدن واردات دستگاه‌های استخراج خبر داد.
در کل، مقامات مختلف دولتی و حاکمیتی ایران هم دید مثبتی درباره استخراج بیت کوین ندارند.
پس از کش و قوس‌ها و مباحث فراوان در رابطه با استفاده از بیت‌کوین در ایران، در تاریخ ۹ مرداد ۱۳۹۸، معاون وزیر ارتباطات امیر ناظمی اعلام کرد که امکان دریافت مجوز برای استخراج ارزهای دیجتیال از وزارت صمت فراهم شده است.
البته پیش از این و در تاریخ ۷ مرداد ماه در جلسه هیات وزیران، این موضوع به تصویب وزراء رسیده بود. همچنین در تاریخ ۱۳ مرداد ۱۳۹۸ آیین‌نامه استخراج رمزارزها توسط معاون اول ریاست‌جموری وقت کشور، ابلاغ شد.
1.1.3 افزایش تقاضا برای سرمایه گذاری
استخراج رمزارزها تا پیش از سال ۱۳۹۵ و افزایش قیمت دلار و در نتیجه آن کاهش ارزش ملی، از جذابیت چندانی برخوردار نبود. اما با جهش قیمت دلار و همین‌طور رکود صنایع، توجه به این بخش افزایش یافت. از طرف دیگر، قیمت یارانه‌ای انرژی و برق در ایران، بر جذابیت موضوع افزود. این موارد باعث شد تا توجه به صنعت رمزارزها به عنوان یکی از گزینه‌های در دسترس برای سرمایه‌گذاری نزد عموم جامعه تقویت گردد.
از طرف دیگر، با توجه به افزیش نرخ ارز، فرصتی فراهم شد تا امکان تبدیل سرمایه‌گذاری ریالی به سود‌آوری دلاری فراهم شود. به عبارت دقیق‌تر، اگرچه سرمایه‌گذاری به ریال (خرید تجهیزات، قیمت برق و انرژی و …) به ریال صورت می‌گرفت اما بیت کوین یا رمزارز تولید شده به دلار در بازارهای جهانی معامله می‌شد و این فرصتی جذاب برای سرمایه‌گذاری بود که با افزایش قیمت بیت‌کوین در این سال چندین برابر شد.
با توجه به سختی شبکه و قیمت‌های فعلی در سال ۱۳۹۷، سود سالیانه‌ی تخمینی برای ماینرها در کل کشور چیزی بالغ بر ۷ میلیارد دلار است البته بدون احتساب هزینه‌های اولیه و برق که در چند ماه ابتدایی سال ۱۳۹۸ به دلیل بالاتر بودن قیمت‌ها ۳ الی ۴ برابر قیمت فعلی بوده است.
1.1.4 پیچیدگی‌های فنی و دسترسی به سخت‌افزار
استخراج بیت‌کوین نیازمند استفاده از نرم‌افزار و سخت‌افزار متناسب با خود است. هم‌اکنون سخت افزار تخصصی که با عنوان ای‌سیک (ASIC) شناخته می‌شوند، از پیش‌نیازهای استخراج بیت‌کوین است.
در حال حاضر تجهیزات ای‌سیک (Asic) از چین و کارت گرافیک (GPU) از دبی و چین، ترکیه، و اربیل عراق وارد می‌شود. در کنار استفاده از تجهیزات مناسب، مباحث مربوط به خنک‌کاری سیستم استخراج نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. فرایند استخراج، منجر به تولید حرارت توسط دستگاه‌های پردازشگر می‌شود.
این دستگاه‌های پردازشگر را می‌توان از نظر مدل، قدرت پردازش به هش و میزان مصرف برق تقسیم‌بندی نمود.
کارآمدترین دستگاه استخراج دستگاهی است که هش بیشتر و مصرف برق کمتری داشته باشد یا به طور کلی میزان بازگشت سرمایه آن سریع‌تر باشد. شرکت بیت مین (Bitmain) معروف‌ترین و بزرگترین شرکت سازنده دستگاه‌های استخراج برای عموم است. آشنایی نرم‌افزار و مقدمات و مباحث پیشرفته استخراج، نیازمند تسلط نسبی بر زبان انگلیسی است. مباحث فنی نیز از اهمیت بالایی برخوردار هستند.
بصورت کلی، آشنایی با مباحث فنی رمزارزها و بلاک‌چین، شناخت سخت‌افزارها و نرم‌افزارهای مرتبط با این حوزه، نیازمند اختصاص زمان قابل توجهی است و از مقدمات فعالیت در این عرصه محسوب می‌شود.
[1] – Nikkei Asian
لینک کوتاه:
